Ήμουν από τους τυχερούς εκείνο το καλοκαίρι του 1973 όταν παιδάκι που μεγάλωνε μέσα στη χούντα και που πρακτικά είχε γνωρίσει μόνο το χουντικό καθεστώς βρέθηκα μαζί με τους γονείς μου στο θέατρο «Αθήναιον» για να παρακολουθήσω την παράσταση «Το Μεγάλο μας Τσίρκο». Ηταν μια παράσταση που με σημάδεψε για όλη μου τη ζωή, μια παράσταση που χαράχτηκε ανεξίτηλα στη μνήμη μου. Το «Τσίρκο» αποτέλεσε την πολιτική μου αφύπνιση, μια αφύπνιση που μερικούς μήνες αργότερα με τα γεγονότα του Πολυτεχνείου μετατράπηκε σε πολιτικοποίηση. Δεν ξέρω πόσο το καταλάβαιναν εκείνη τη στιγμή ο Ρωμιός και το Ρωμιάκι αλλά διαπαιδαγωγούσαν συνειδήσεις.
Το ανέβασμα του «Τσίρκου» δεν είναι απλά το ανέβασμα μιας ακόμα θεατρικής παράστασης αλλά είναι μια βαθιά πολιτική πράξη. Ο θεατής βιώνει μέσα από τα διάφορα σκετς του την Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας μέσα από μια άλλη σκοπιά, μια σκοπιά που η άρχουσα τάξη δεν μπορεί να διανοηθεί ότι μπορεί να διδαχτεί στα σχολεία. Ενώ το «Τσίρκο» τότε τραγουδούσε για την επανάσταση του 1843, η Ελλάδα σήμερα όχι μόνο την έχει ξεχάσει αλλά μέσα από τα σχολικά βιβλία κόντεψε να την κάνει κίνημα βγάζοντας έξω εντελώς το λαϊκό παράγοντα. Ενώ το «Τσίρκο» τότε υμνούσε τους λαϊκούς αγωνιστές, τους κομμουνιστές που η δικτατορία του Μεταξά παρέδωσε στους γερμανοφασίστες, στην Ελλάδα και στην Ευρώπη σήμερα προσπαθούν να μας πείσουν ότι ναζισμός, φασισμός και κομμουνισμός είναι το ίδιο, η γνωστή θεωρία των άκρων.
Φέτος, λοιπόν, έμαθα με χαρά μου ότι επιτέλους μετά από 39 χρόνια και καθώς και οι καιροί το επιτρέπουν το «Τσίρκο» θα ανέβει ξανά για πρώτη φορά μετά το 1973 από επαγγελματικό θίασο. Ηταν η σειρά μου, λοιπόν, να πάρω τα παιδιά μου σε αυτό το μάθημα πολιτικής ιστορίας, να τους προσφέρω την ίδια συγκίνηση που είχα νιώσει και εγώ. Και καθώς το «Τσίρκο» γράφτηκε μέσα στη χούντα με αποτέλεσμα λόγω λογοκρισίας να μην μπορεί να πει ανοιχτά πολλά από αυτά που θα ήθελε να πει, περίμενα ότι η παράσταση του 2012 θα πήγαινε πιο μπροστά και κρατώντας το πνεύμα του έργου θα το απελευθέρωνε πολιτικά. Το πόσο λάθος έκανα δεν μπορούσα να το φανταστώ όταν περίμενα την έναρξη του έργου. Η παράσταση ήταν πολύ προσεγμένη με πολύ καλές ερμηνείες (ιδιαίτερα από το Ρωμιάκι και τον τραγουδιστή) αλλά σε αυτό το σημείωμα δε θέλω να κάνω καλλιτεχνική κριτική αλλά πολιτική. Η παράσταση που είδα μου θύμισε έργο της Αγκάθα Κρίστι που έχουν κοπεί οι δέκα τελευταίες σελίδες και που δε μαθαίνουμε ποτέ το δολοφόνο, μου θύμισε πολιτικό λόγο της δήθεν αριστεράς του «ευρωμονόδρομου», που μιλάει για σοσιαλισμό αλλά απάντηση δεν έχει πώς αυτό θα πραγματοποιηθεί μέσα στην καπιταλιστική και ιμπεριαλιστική ΕΕ. Το «Τσίρκο» δε χάνει ευκαιρία να αποκαλύψει τις ιμπεριαλιστικές διαθέσεις των δήθεν συμμάχων μας. Στην παράσταση που είδα όσο πλησιάζαμε στη σημερινή εποχή οι αναφορές αυτές προσπαθούσαν να γίνουν όλο και πιο απαλές. Π.χ., αφαιρέθηκε από την καταστροφή της Σμύρνης η ατάκα: «Ολοι μας σφάζαν και μας πνίγανε μαζί, Εγγλέζοι, Γάλλοι κι Αμερικανοί». Θα μπορούσε κάποιος να πει ότι σήμερα που δεν έχουμε αμερικανική ιμπεριαλιστική επέμβαση στην Ελλάδα αυτή η ατάκα είναι άχρηστη. Ναι, αλλά έχουμε μια σύγχρονη ιμπεριαλιστική πολιτική, λόγω και της συμμετοχής της καπιταλιστικής Ελλάδας στην ΕΕ. Θα μπορούσε, λοιπόν, να αντικατασταθεί με μια ατάκα του στιλ: «Ολοι μας σφάζαν και μας πνίγανε μαζί, Εγγλέζοι, Γάλλοι και οι Γερμανοί». Τέτοιες επεμβάσεις είχαν ήδη γίνει στο έργο. Ο ζητιάνος την εποχή του Ανδρόνικου ανέφερε ξεκάθαρα ότι υπάρχει κίνδυνος να μας διώξουν από το Βυζάντιο, ουσιαστικά ταυτίζοντας στο μυαλό των θεατών το Βυζάντιο με τη λυκοσυμμαχία της ΕΕ.
Ομως, το πραγματικό ατόπημα που ουσιαστικά ευνούχισε πολιτικά την παράσταση έγινε στο τέλος. Το «Τσίρκο» τελειώνει με το Ρωμιάκι να λέει ότι «ο δράκος είναι εκεί, και θα είναι και αύριο εκεί, είδε πως σκότωσαν την παρέα του Καραγκιόζη και περιμένει ότι θα τους φάει, αλλά δεν θα τους φάει, κι ούτε τους σκότωσαν. Αν δεν με πιστεύετε βάλτε στο χώμα το αυτί σας και ακούστε. Η Γη μας χτυπάει με 80 σφυγμούς το λεπτό, ωραίους σαν από παλιό τύμπανο. Κάτι γίνεται. ΚΑΤΙ ΓΙΝΕΤΑΙ». Και τότε έρχεται η κάθαρση καθώς όλος ο θίασος τραγουδάει «Λαέ μη σφίγγεις άλλο το ζωνάρι, η πείνα το καμάρι είναι του κιοτή του σκλάβου που του μέλλει να χαθεί». Ο στίχος επαναλαμβάνεται αρκετές φορές που τελικά μένει στο μυαλό του θεατή με αποτέλεσμα μαζί με το θίασο στο τέλος να το τραγουδάει και ο κόσμος. Το τραγούδι αυτό είναι καρφωμένο στο μυαλό των θεατών όταν αυτοί φεύγουν από την παράσταση ανεβασμένοι και αισιόδοξοι. Θυμάμαι παιδάκι να φεύγω από το έργο με αυτούς τους στίχους καρφωμένους στο μυαλό μου. Ενα τραγούδι που σήμερα με τις τόσες αυτοκτονίες και την πείνα που επιβάλλει η κυρίαρχη πολιτική για να διασωθεί η πλουτοκρατία από την κρίση και να την πληρώσει ο λαός είναι επίκαιρο όσο ποτέ.
Το «Τσίρκο» είναι μια πολιτική πράξη γιατί είναι μια κραυγή για εξέγερση, μια κραυγή για την ανάπτυξη αγώνων για την ελευθερία, όχι απλά την εθνική, αλλά την ταξική, από την οποία προκύπτουν και τα «εθνικά» προβλήματα, «μια ελευθερία που πριν έλθει φαινότανε τόσο πλατιά» (μια ακόμα ατάκα του «Τσίρκου» αφιερωμένη σε όλους αυτούς τους ευρωκολλημένους που στο μυαλό τους έχουν μια Ευρώπη που πριν έλθει νόμιζαν ότι θα είναι δημοκρατική). Στην παράσταση του 2012 η ατάκα για το δράκο έχει φύγει (μάλλον από αμηχανία καθώς στα μυαλά των θεατών θα πρέπει ο δράκος να ταυτιστεί με κάτι και αυτό το κάτι σήμερα είναι η πολιτική της ΕΕ και της ντόπιας και ξένης πλουτοκρατίας) και το τραγούδι του τέλους έχει αντικατασταθεί από το τραγούδι του «Τσίρκου» Νο 2 για το Πολυτεχνείο. Αντί ο κόσμος να τραγουδάει ότι η πείνα το καμάρι είναι του κιοτή τραγουδάει «Ορέστη από το Βόλο, Μαρία από τη Σπάρτη την κόρη μου ψάχνω». Το τραγούδι αυτό μπορεί θαυμάσια να είναι ένα ακόμα επεισόδιο του «Τσίρκου» αλλά δεν έχει το ειδικό βάρος να δώσει την κάθαρση στο θεατή και να του προτείνει λύση. Σήμερα, που στην Ελλάδα πραγματοποιούνται ηρωικές απεργίες πολλών μηνών, όπως των Χαλυβουργών, σήμερα που η ανάγκη για αντίσταση είναι επιτακτική, σήμερα που το μέλλον μας και των παιδιών μας φαντάζει πιο σκοτεινό από ποτέ, σήμερα που η Παιδεία, η Υγεία, οι συντάξεις, οι μισθοί, το δικαίωμα της εργασίας, το δικαίωμα της απεργίας πυροβολούνται ασύστολα από το ντόπιο και ξένο κεφάλαιο, οι συντελεστές της παράστασης ενώ κράτησαν ακόμα και κομμάτια τα οποία είχαν γραφτεί για να κοπούν από τη λογοκρισία έκοψαν το τέλος και ευνούχισαν το έργο. Αντί, λοιπόν, το έργο να πει αυτά που δεν μπορούσε το 1973 λόγω της λογοκρισίας, τελικά λέει πολύ λιγότερα από όσα έλεγε τότε. Το «Τσίρκο» του 2012 ως πολιτική πράξη θυμίζει τη μια Ελλάδα του 2012, την Ελλάδα των στρογγυλεμένων άκρων, τη φοβισμένη Ελλάδα, τη μικρή Ελλάδα που δεν έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό της, τη σχιζοφρενή Ελλάδα, που ενώ θέλει να μείνει σε ένα κλαμπ εκμετάλλευσης ταυτόχρονα δε θέλει να την εκμεταλλεύονται. Το «Τσίρκο» του 1973, το πραγματικό «Τσίρκο», αναφέρεται στην άλλη Ελλάδα, στην ανυπότακτη Ελλάδα, στην Ελλάδα των αγώνων, της αντίστασης, στη σημερινή Ελλάδα της «Χαλυβουργίας».
Ομως, όπως συμβαίνει με όλα τα διαχρονικά έργα, το «Τσίρκο» και η προτροπή του για αντίσταση θα είναι δίπλα μας όσο ο δράκος του ιμπεριαλισμού και της ΕΕ θα είναι ακόμα εδώ και θα ονειρεύεται ότι θα μας φάει. Αλλά δε θα μας φάει γιατί η πείνα το καμάρι είναι του κιοτή και αυτός εδώ ο τόπος, αν μη τι άλλο, για ένα από τα πράγματα που μπορεί να καυχιέται είναι για τους ήρωές του.
Μ. ΜΠΟΥΡΜΠΟΥΛΑΣ,Φυσικός
(αναδημοσίευση από το ένθετο του ριζοσπάστη ''7 μέρες μαζί'' 27/10/12
